انزوای مار سرخ در شمال ایران/ میراث فرهنگی گلستان دغدغه حفظ و ثبت دیوار گرگان را ندارد

به گزارش خبرنگار مهر، دیوار تاریخی گرگان را به عنوان سومین دیوار طولانی دنیا می‌شناسند که در زمان ساسانیان ساخته شده و در دوره اسلامی نیز مورد بهره‌برداری قرار می گرفته است. این دیوار از شرق استان آغاز شده و تا دریای خزر ادامه دارد.

در گذشته این دیوار برای محافظت از ساتپراپ یا ایالت گرگان استفاده می شده و به همین لحاظ دیوار گرگان نامیده می شود. از سوی دیگر به دلیل شباهتی که از بالا به مار دارد و همچنین رنگ سرخ آجرهای آن به مار سرخ نیز معروف است.

اهمیت این دیوار تاریخی به لحاظ معرفی فرهنگ و تمدن کهن مردم این مرزو بوم بر کسی پوشیده نیست و در حالی در فهرست انتظار برای ثبت جهانی قرار گرفته که کاوش‌های آن هنوز به پایان نرسیده است.

دیوار تاریخی گرگان در گذشته به جهت حفاظت اندک مورد فرسایش قرار گرفته و در حال حاضر مرمت‌های فوری و اضطراری را می طلبد.

بودجه اندک در این بخش، مانع حفاظت درست از این اثر تاریخی شده و از این رو مشکلات دیوار تاریخی گرگان را به جهت حفظ و نگهداری دو چندان کرده است.

یک کارشناس معماری در این رابطه در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: معروف ترین دیوارهای جهان، دیوار چین، دیوار گرگان، دیواری در قفقاز و آلمان است که همه این دیوارها همزمان در یک دوره تاریخی برای جلوگیری از هجوم اقوام دیگر در این سرزمین های متمدن ساخته شده است.

حسین کتولی ادامه داد:  دیوار چین با مصالح کوهستان های آن منطقه، ساخته شد از این رو بسیار پایداراست و دیواری که در قفقاز و آلمان ساخته شد پایه سنگی داشتند.

بنای خشتی دیوار گرگان فرسایش آن را راحت تر کرد

وی اضافه کرد: دیوار تاریخی گرگان چون بنای خشتی آجری داشت متاسفانه در طول زمان دچار فرسایش شد، بخصوص در آواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی که آجرهای این دیوارتوسط روستاهای همجوار برای ساخت مسکن مورد استفاده قرار گرفت.

ابن دانشجوی دکترای معماری طول دیوار تاریخی گرگان را از کوههای پیش کمر در ناحیه جنگل گلستان به طول 220 کیلومتر اعلام کرد و افزود: دیوار تاریخی گرگان مرز بین ایران و توران است از این رو دارای اهمیت تاریخی بسیار بالایی است، این دیوار به نوعی عرصه دفاعی جهت جلوگیری از هجوم دشمنان به شمار میرفت.

کتولی اظهار داشت: دیوار تاریخی گرگان، یک گره خوردگی طولانی و مفصل با فرهنگ ایران و استان گلستان دارد که متاسفانه با اتفاقات اخیر به نوعی به فراموشی سپرده شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه گلستان ادامه داد: در طی چند سال اخیر یک تحولاتی ایجاد شد مبنی بر اینکه این دیوار در فهرست آثار ثبت جهانی قرار گیرد ویا به صورت خاص از آن محافظت شود که متاسفانه در بحث محافظت از این دیوار چندان موفق نبوده اند.

وی اذعان داشت: در زمان جنگ اداره میراث فرهنگی تازه تاسیس شده بود و مسئولین وقت بسیار مصمم برای محافظت از این دیوار بودند تا جاییکه برای ممانعت از تخریب دیوار به گرگان آمده و جلساتی را به فرمانداری و شهرداری برخی شهرها به جهت عبور لوله گاز از منطقه ای به جز دیوار تاریخی گرگان گذاشتند.

چندین جاده و حتی خط راه آهن از مسیر دیوار گذشته است

کتولی تصریح کرد: اما آنچه را که اکنون شاهد آن هستیم عبور چندین جاده و خط راه آهن از دیوار تاریخی گرگان می باشد که این جای تاسف برای از دست دادن این اثر تارخی و کهن را دارد.

وی در توضیح ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان خاطر نشان کرد: صحبت برای ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان بیشتر شبیه شعار است و بعید به نظر می رسد که این بحث، موضوعیت بیرونی داشته باشد اگرچه این دیوار تاریخی قابلیت ثبت جهانی را دارد.

این استاد دانشگاه افزود: در حالیکه ما در سطح ملی و یا استانی قادر به معرفی دیوار تاریخی گرگان نبوده ایم، ثبت جهانی آن خیلی موضوعیت نخواهد داشت.

وی اعلام ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان را تنها به جهت معرفی رزومه سازمان دانست و اذعان داشت: اینگونه به نظر می رسد که با افزایش تعداد ثبت اتفاق خاصی می افتد در حالی که بهتر است کاری انجام دهیم تا مردم با گذشته خود ارتباط برقرار کرده و بر روی آن حساس باشند.

حسین کتولی اظهار کرد: بخش اعظمی از دیوار از بین رفته و نیازی به حفاظت ندارد، اکنون معرفی آن به مردم حائز اهمیت است زیرا با معرفی ارزش این دیوارتاریخی به مردم، به طور قطع از این اثر کهن آنها محافظت خواهند کرد.

وی بیان داشت: وقتی هنوز برای دیوار تارخی گرگان حساسیت در حفظ و نگهداری و ارزشمندی آن برای مردم ایجاد نشده ثبت آن در فهرست جهانی آثار تاریخی اشتباه است زیرا در مرحله بعد بیشتر زیر سوال خواهیم رفت و باید برای عدم نگهداری مناسب این اثر تاریخی به دنیا پاسخگو باشیم.

وی تشریح کرد: در صورت ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان بدون شناساندن این اثر کهن به مردم استان، به سرنوشت ارگ بم و یا اتفاقی که در میدان نقش جهان اصفهان برای ساخت برج رخ داد، مبتلا می شویم  و در آن زمان است که در صورت هرگونه آسیب به این اثر تاریخی دنیا حساسیت نشان خواهد داد و در فهرست میراث فرهنگی در معرض خطر قرار خواهد گرفت.

میراث فرهنگی گلستان دغدغه دیوار تاریخی گرگان را ندارد

وی در توضیح ریل کشی راه آهن گرگان اینچه برون از کنار دیوار تاریخی گرگان گفت: با توجه به طولانی بودن دیوار تاریخی گرگان، نمی توان برای حفظ آن مانع توسعه استان شد اما اینکه چگونه در این زمینه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باید برخورد می کرد بحث زیاد است.

کتولی اظهار داشت: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در قبال ریل کشی راه آهن از کنار دیوار تاریخی گرگان یک مبلغی را برای احیا دیوار در مسیر راه آهن جهت جذب گردشگر باید دریافت می کرد ویا هزینه ای بابت معرفی و حفاظت از دیوار تاریخی گرگان باید در نظر گرفته می شد.

وی اذعان داشت: وقتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بودجه چشمگیری برای این حفظ و احیا دیوار تاریخی گرگان ندارد، به جای اینکه به سرعت موافقت خود را جهت ساخت مسیر راه آهن گرگان اینچه برون اعلام کند، شرایطی را به نفع دیوار تاریخی گرگان و توسعه استان مطرح میکرد.

وی خاطر نشان کرد: در یک پروژه 4 میلیاردی اختصاص مبلغ 100 میلیون تومان جهت حفظ، احیا و معرفی دیوار تاریخی گرگان در مسیر راه آهن گرگان اینچه برون مبلغ قابل تئجهی نبود که نتواند به این اثر تاریخی اختصاص ندهد.

وی یادآور شد: در پروژه راه اهن گرگان اینچه برون این احساس نشد که میراث یک دغدغه ای به نام دیوار تاریخی گرگان دارد و به سختی و مشقت رضایت به احداث راه اهن داده است.

معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گلستان در توضیح احداث راه آهن گرگان اینچه برون در کنار دیوار تاریخی گرگان گفت: به جهت قرارگرفتن نامناسب ریل راه آهن گرگان اینچه برون درکنار دیوار گرگان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از پیمانکار پروژه شکایت کرده است.

حمید عمرانی رکاوندی افزود: در جلسه شورای فنی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مصوب شده که برای آن قسمت از راه آهن گرگان اینچه برون که در کنار دیوار گرگان قرار دارد، پلی احداث شود تا از هرگونه آسیب به دیوار جلوگیری شود.

تردد قطار بدون نقشه پل میسر نخواهد بود

وی ادامه داد: قرار شد تا نقشه پل را به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ارائه دهند که تاکنون این نقشه به دست ما نرسیده و تا زمان طرح نقشه پل، تردد قطار از این مسیر میسر نخواهد بود.

وی اظهار داشت: احداث راه آهن گرگان اینچه برون در کنار این دیوار به صورت موقتی انجام شد و تنها یک بار قطار از این مسیر تردد کرده است همچنین مسیرریلی که اکنون  احداث شده برای تردد قطار نیز مناسب نیست و امکان بهره برداری از آن به لحاظ مشکلات فنی میسر نخواهد بود.

عمرانی رکاوندی اعلام کرد: چیزی که هم اکنون کاملا آشکار است اینکه کار توسط پیمانکار به حال خود رها شده است و به جهت کمبود منابع اعتباری این سازمان نیز روند کار دیوار تاریخی نیز به کندی پیش می رود.

وی در توضیح ثبت جهانی دیوارتاریخی گرگان گفت: دیوار گرگان به عنوان هجدهمین نامزد ثبت جهانی از سوی کشور ایران در کنار سایر آثار تاریخی اعلام شده است و کارشناسانی که برای ثبت از تهران آمده بودند گفتند معضلی برای ثبت جهانی وجود ندارد ولی تنها مشکل در این بین تامین اعتبار برای پیگیری ثبت جهانی این دیوار است.

مشکلی در روند ثبت دیوار وجود ندارد

وی اضافه کرد: اطلاعات ما بسیار کامل است و مشکلی در روند ثبت جهانی وجود ندارد و در صورت تامین اعتبار برای ثبت جهانی این دیوار پیگیرهای لازم مدت 6 ماه به طول خواهد انجامید.

معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گلستان از طراحی 10 نقطه گردشگری بر روی دیوار گرگان خبرداد و افزود:  در مطالعه ای که مشاوربر روی طول دیوارتاریخی گرگان انجام داده، ظرفیت گردشگری با منظر طبیعت و چشم انداز شهرهای استان را تدوین کرده است.

وی ادامه داد: دیوار تاریخی گرگان نقشه حریم مصوب ندارد زیرا در طول این 200 کیلومتر طول دیوار، 5شهر بزرگ و 33 روستا دارد و در صورت ایجاد حریم مصوب تمام این روستاها و شهرها باید جابه جا شوند که کار محالی است.

عمرانی رکاوندی هزینه آزاد سازی این املاک را رقم قابل توجهی دانست و اظهار داشت: در برآورد هزینه تمک این اراضی درسال 84، مبلغ 50 میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده بود که در کنار آزاد سازی این زمین ها، تملک اراضی کشاورزی نیز به صورت جداگانه باید محاسبه شود.

وی تنها راهکار را مدیریت روستاها، شهرهای اطراف دیوار تاریخی به جهت جلوگیری از هر گونه آسیب به این اثر تاریخی دانست و بیان داشت: درمسیر دیوار تاریخی گرگان300 کوره آجر پزی و 40 قلعه وجود دارد که تمام اینها به دیوار چسبیده اند که بر روی این قلعه و کوره آجر پزی نیز باید مدیریت لازم انجام شود.

حمید عمرانی رکاوندی یادآور شد: در صورت تخصیص اعتبار برای پیگیری ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان ظرف مدت 6 ماه کارهای اولیه آن انجام خواهد شد ولی با توجه به کمبود منابع اعتباری و هزینه بالای این دیوار این روند به کندی طی می شود.

اهمیت این دیوار تا حدی است که چندین بار طی سال های گذشته و همچنین یک ماه پیش نماینده ولی فقیه در استان هم خواهان رسیدگی به این موضوع شدند.

ولی علی رغم همه این تاکیدات شاهدیم که طی سال های گذشته تلاشها برای حفظ این دیوار در خور توجه نبوده است و حتی مناطقی هم که اکتشاف صورت گرفته به درستی محافظت نشده است.

نمونه این اتفاق در روستاهای اطراف کلاله است بخصوص روستای گینگ لیگ که خانه های روستاییان از آجرهای دیوار است و محل اکتشاف قسمتی از دیوار هم حصار کشی شده و سپس به حال خود رها شده است.

حتی در حاشیه این دیوار کشاورزی می شود و گاو و گوسفند اهالی نیز به راحتی در کنار آن به چرای علوفه های مشغول هستند.

متاسفانه میراث فرهنگی سال های گذشته نتوانسته برنامه مدونی برای حفاظت از این دیوار داشته باشد و همین امر صدمات جبران ناپذیری را به یکی از با ارزش ترین آثار تاریخی کشور وارد کرده است.